Na twee jaar onderzoek naar afspoeling van regenwater zijn er een aantal conclusies te trekken, maar ook nog veel vragen te beantwoorden. Afspoeling blijkt grondsoortafhankelijk.
CLM Onderzoek en Advies en Delphy hebben in Flevoland twee onderzoeksjaren naar de afspoeling van regenwater van landbouwgrond achter de rug. Het onderzoek vindt plaats onder de vlag van het Actieplan Bodem en Water Flevoland en is gefinancierd door provincie Flevoland en waterschap Zuiderzeeland.
Afspoeling is grondsoortafhankelijk
Niet iedere grond is even gevoelig voor afspoeling. Dat is de eerste conclusie van het onderzoek. In Oostelijk Flevoland werden vorig jaar in een perceel pootaardappelen bij Swifterbant en in de Noordoostpolder bij Espel in een perceel wortelen metingen gedaan.
De wat zwaardere grond in Oostelijk Flevoland blijkt veel minder gevoelig voor afspoeling dan de zavelgrond in de Noordoostpolder. Vorig jaar was het warm en droog, maar toch vielen er een aantal keren behoorlijke buien. In Espel viel zelfs een keer een bui van ruim 38 millimeter en in Swifterbant drie keer een bui van net wat meer dan 20 millimeter.
In Espel werd ook nog drie keer met een haspel beregend. Daar bleek bij de bui van 38 millimeter 4,3% van het water naar de sloot af te spoelen. Een bui van 23 millimeter tegen 5,6 millimeter per uur gaf in Espel een afspoeling van 3,6%. In Swifterbant gaven buien van meer dan 20 millimeter, ook met een intensiteit van 5,3 millimeter per uur, geen afspoeling, of geen afspoeling van betekenis (zie tabel in artikel magazine). Maar ook beregenen ging gepaard met afspoelen: hoe hoger de gift, hoe hoger de afspoeling. Ieder jaar is anders, en er zijn nog veel vragen te beantwoorden. Daarom wordt het onderzoek ook dit jaar voortgezet.
Ook middelen en voeding spoelen af
In de proef zijn vier maatregelen om afspoelen tegen te gaan beproefd: het aanbrengen van een wafelpatroon (als alternatief voor de dammetjes van de erosiestopper), een woeltand door de geulen tussen de ruggen trekken, het afruwen van de rug met de Struik Row-Fix, en tussenzaai van haver in pootaardappelen. Tussenzaai van haver kan, zo wordt verwacht, behalve dat het mogelijk de afspoeling tegengaat, in pootaardappelen virusinfectie door bladluizen tegengaan. Of de haver effect heeft gehad op het overbrengen van virus, zal dit jaar blijken na het uitplanten van de oogst van vorig jaar.
Er is gemeten hoe groot de afspoeling is. En het afgespoelde water op het perceel in Creil is ook onderzocht op gehaltes aan nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Bovendien is er gemeten of er een verloop is in die gehaltes gedurende een bui.
First flush
‘First flush’ is een fenomeen dat bekend is van onder andere stedelijke waterafvoer: dat in het begin van een stroom het gehalte aan verontreinigingen hoger is en daarna geleidelijk naar een lagere waarde terugzakt. Dat effect bleek vooral bij het afspoelen dat tijdens beregenen met een haspel optrad het geval te zijn. Als de afstroom op gang komt, zijn de gehaltes beduidend hoger dan halverwege de bui. Daarna dalen de gehaltes van de meeste stoffen verder of stabiliseren.
Voor enkele stoffen werden theoretisch berekend ook overschrijdingen van de gehaltes voor het oppervlaktewater vastgesteld. Dat het optreden van first flush en de hoogte van gehaltes per regenbui kunnen verschillen, hangt vooral samen met de hoeveelheid en de intensiteit van de bui. Bij de beregening op het proefveld viel er 20 millimeter in vijf kwartier en was duidelijk sprake van een first flush. Bij de zesde regenbui op hetzelfde perceel viel 15,7 millimeter, verdeeld over bijna de hele dag met eerst een kleine en daarna een wat grotere piek. Dat gaf weinig verschil in gehaltes aan nitraat en gewasbeschermingsmiddelen in de metingen aan het begin en het einde van de regenbui.
Maatregelen werken
Het aanbrengen van reliëf blijkt de afstroom flink te kunnen verminderen. Waar bij de proefveldjes na een regenbui meer dan 40 liter afstroming werd gemeten, kon het wafelpatroon de afstroom tot 75% verminderen. Op het perceel met havertussenzaai en verruwen van de rug in Swifterbant was te weinig afstroming om verschillen te kunnen meten. Wel bleek er invloed van haver op de opbrengst: haver concurreert met de aardappelen en was verantwoordelijk voor een opbrengstverschil dat gecompenseerd kon worden door een extra gift van 30 kg N/ha. Door het verruwen van de rug met de Row-Fix was in de maatsortering 28-55 het aantal knollen statistisch betrouwbaar hoger. Ook was de gemiddelde maatsortering betrouwbaar fijner dan bij het standaardobject.
Tijdens toepassing van de behandeling met de Row-Fix lag er een verdicht laagje op de ruggen, wat door de Row-Fix losgemaakt werd. Volgens de onderzoekers is dat mogelijk voor de teelt een voordeel geweest. In de wortelen werd geen invloed op de opbrengst vastgesteld van het woelen, reliëf aanbrengen of afruwen van de rug.
Infiltreren verder onderzoeken
Op sommige percelen is het gebruikelijk om een afvoergreppel langs de kopakkers te maken. Er is onderzocht of een verdiepte, met een mengsel van zand en compost gevulde greppel als infiltratiesleuf kan werken en de afspoeling kan verminderen. Op een afspoelingsgevoelig perceel blijkt een infiltratiesleuf de afspoeling flink te kunnen verminderen. In Drenthe zijn eerste metingen gedaan naar het effect van een bufferstrook. De bufferstrook bleek bij de eerste metingen die werden gedaan in de periode tussen 7 november en 10 januari de afspoeling fors te verminderen. Vervolgonderzoek kan duidelijk maken wat het effect van een combinatie van infiltratiesleuven met bufferzones kan zijn.
Dat er manieren zijn om de afspoeling te verminderen, is duidelijk. Ook is duidelijk dat de grootte van het effect van maatregelen per situatie kan verschillen, vooral afhankelijk van grondsoort, ligging van het perceel en intensiteit van de buien. Daardoor is het nu te vroeg om harde conclusies te trekken.
Lees ook de ervaring van Paul Crijns en zijn vrouw Sandra (maatschap Crijns-Hop): boerderij.nl/perceelsafspoeling-regenwater-niet-overal-hetzelfde#maatschap
Bron: boerderij.nl/perceelsafspoeling-regenwater-niet-overal-hetzelfde
