Impressie van de interactieve provinciebijeenkomst op 31 oktober 2023
Provincies zijn aan zet om invulling te geven aan verduurzaming van de landbouw en het landelijk gebied. Dat is niet eenvoudig in deze roerige tijd! Hoe pak je samenwerking met de stakeholders binnen en buiten de provincie aan en hoe ga je om met weerstand? Wat zijn succesfactoren en wat zijn dilemma’s? Deze vragen speelden tijdens de interactieve bijeenkomst voor provincieambtenaren georganiseerd door CLM op 31 oktober. Durf, ruimte en verbinding kwamen naar voren als cruciale succesfactoren.
Stimuleren of afdwingen?
De tijd dringt om op verschillende milieuthema’s voortgang te boeken. Op het gebied van waterkwaliteit, natuur, stikstof en klimaat liggen grote opgaven in het landelijk gebied. Provincies hebben de afgelopen jaren successen geboekt met stimuleringsprogramma’s zoals ‘Actieplan Bodem en Water in Flevoland’ en ‘Schoon Water voor Brabant’. Succesfactoren zijn het creëren van vertrouwen en maatwerk in het stellen van doelen.
Gelijkwaardigheid in de samenwerking en het stellen van haalbare doelen is van belang voor het creëren van vertrouwen bij de stakeholders.
Sandra Lenders (Provincie Flevoland)
Landelijke doelen op het gebied van waterkwaliteit en stikstof liggen soms mijlenver van de praktijk. Afdwingen zonder oog te hebben voor die praktische aspecten leidt tot weerstand bij stakeholders. Afwijken van landelijke doelen om vooruit te kunnen vraagt ruimte en durf, concludeerden de deelnemers aan de bijeenkomst. Toch gaven deelnemers aan dat het goed is om een einddatum te stellen waarop de afgesproken doelen moeten worden gehaald. Dit biedt de legitimatie om tot een dwingender aanpak over te gaan, indien de vrijwillige aanpak niet tot de afgesproken resultaten leidt.
Cors van den Brink van de provincie Drenthe vertelde over zijn ervaringen met het reduceren van nitraatuitspoeling in Drenthe. Hij concludeerde dat een aanpak op basis van vrijwilligheid niet strookt met het doelgat dat te overbruggen is: "Het is een aanpak om de puntjes op de i te zetten, maar de i zelf ontbreekt." Duidelijker en verdergaand beleid en wet- en regelgeving zijn volgens hem nodig om de KRW-doelen te bereiken.
Slimme verleiding
Zonder verdienmodel kunnen ondernemers niet voortbestaan. Op sommige plekken is het onwenselijk om intensieve landbouw te bedrijven. Op andere plekken is het nodig om agrariërs te verleiden om, naast voedsel, ook schoon water en schone lucht te produceren. “Langjarige afspraken en perspectief op een gezond verdienmodel zijn nodig voor alle ondernemers die de omslag willen maken om een duurzame combinatie van functies binnen het grondwaterbeschermingsgebied mogelijk te maken”, benadrukt Cors van de Brink tijdens zijn presentatie over de situatie in de provincie Drenthe. Het slim inzetten van stimuleringsregelingen, en het creëren van beleidsruimte voor innovatie en ondernemerschap zijn hierbij cruciale ingrediënten om tot afspraken te komen in een gebiedsproces.
Daarnaast moet de rol van ketenpartijen niet vergeten worden: het helpt wanneer duurzaamheidseisen terugkomen in een meerprijs voor het product. Jenneke van Vliet wijst op de beweging die momenteel zichtbaar is de markt, waarbij verduurzaming wordt beloond. Vanuit CLM is zij nauw betrokken bij meerprijsberekeningen voor ‘Planet Proof’ en ‘Beter voor Natuur en Boer’ telers.
Verandering van binnenuit
Er speelt veel in het landelijk gebied. Door de politieke onduidelijkheid rondom het PPLG en het transitiefonds worden veel ontwikkelingen momenteel echter vertraagd. Toch zijn er zeker lessen geleerd, die nu al kunnen worden meegenomen. Enkele belangrijke: ondernemers intrinsiek motiveren door kennisdeling met andere boeren, gevoel van saamhorigheid versterken in het gebied en win-win mogelijkheden onderzoeken heeft de voorkeur boven gedwongen maatregelen van bovenaf. Provincies kunnen hier een faciliterende rol in spelen én dwingender maatregelen nemen wanneer een vrijwillige aanpak onvoldoende resultaat oplevert. Door samenwerken en dingen doén wordt geleerd, maar bovenal vertrouwen gecreëerd en verbinding gelegd.
Jenneke van Vliet licht het ‘Schoon Water voor Brabant’ project toe en zegt:
“Het gaat lang niet altijd over kennis en rationeel denken: wié het zegt is soms belangrijker. Relatie-opbouw is binnen een project daarom cruciaal, maar vraagt ook tijd die de opdrachtgever vaak niet toewijst.”
Alleen kennisdeling is meestal onvoldoende prikkel tot verandering. Even belangrijk is duidelijkheid te geven over het toekomstige beleid. Als voorbeeld: ondernemers moeten weten of en hoe hun waterschap erfemissie over 2 jaar gaat controleren en of er subsidies komen voor het aanleggen van een wasplaats om emissie te voorkomen. Alleen dan kan een ondernemer investeringen gaan plannen. Slecht nieuws – bijvoorbeeld u moet een dure niet-productieve investering gaan doen en er komt geen subsidie – krijg je nog altijd liever tijdig.
Reflectie vanuit LNV en IPO
Vanuit het ministerie van LNV nam ook de Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG) deel aan de bijeenkomst. RTLG is een jaar geleden opgericht en ondersteunt de provincies in de transitie van het landelijk gebied. Verschillende toekomstgerichte opgaven die samen komen in het gebied vragen om een bundeling van kennis en expertise en andere manieren van samenwerken.
Bij weerstand is het juist belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven, dat laat vandaag weer zien. Kernwoorden die mij bij blijven van vandaag zijn vertrouwen en durf.
Marc Hameleers (LNV-RTLG)
Zowel Marc, Annelie Boogerd als Tessa de Haas deden een handreiking richting provincies: als er vragen zijn om ervaringen uit te wisselen of kennis te delen, laat het dan weten. Het Rijk helpt de provincies daarbij graag.
Tirza Molegraaf (IPO) gaf aan dat het IPO dit samen met het RTLG oppakt. En zij sloot af met een positieve oproep:
“Er is veel mogelijk, zoals ook blijkt uit de voorbeelden van deze middag. Geef de succesfactoren aandacht en laat vooral ook zien wat er welk kan”.
Presentaties bij de bijeenkomst
De presentaties van Sandra Lenders (provincie Flevoland -Actieplan Bodem en water, Ruimte voor experiment en kennisdeling-), Cors van den Brink (provincie Drenthe -Resultaat, weerstand en uitdaging rond nitraat in Drenthe) en Jenneke van Vliet (CLM -spanning en samenwerking in Brabant-) zijn te vinden in het downloadblok hieronder. Ook een presentatie van Marc Hameleers met een toelichting op functie en rol van LNV-RTLG is daaraan bijgevoegd.
Meer info?
Neem contact op met Peter Leendertse (CLM), zie contactblokje bovenaan dit verslag.
