In regio Waterland, een uniek gebied boven Amsterdam, heeft CLM samen met de agrariërs en natuurvereniging destijds al een praktisch beheerplan opgesteld om veehouderij en landbouw optimaal samen te laten gaan. Denk aan slimme waterpeilen die passen bij de natuurlijke kenmerken en toch landbouw mogelijk maken.
- Home
-
CLM
-
Over onsMissiegedreven adviesbureau
-
AdviseursBieden houvast en handelingsperspectief
-
OrganisatieAandeelhouders en toezicht
-
Werken bijVacatures & Stages
-
-
Advies
-
OnderzoekenPraktijkgericht onderzoek
-
OntwikkelenIdeeën en oplossingen
-
MonitorenMeetbaarheid resultaten
-
OpdrachtgeversPositieve impact vergroten
-
Initiatieven & PartnersBruggen bouwen
-
-
Impact
-
ImpactdomeinenWerkvelden
-
Impactmonitor40 jaar impact
-
Nieuws & PublicatiesLaatste ontwikkelingen
-
CasesVoorbeelden uit de praktijk
-
-
Contact
-
AdviesVraag het ons!
-
SamenwerkenSamen = meer impact
-
PersWij informeren je graag!
-
- 📢 Podcast Red de Lente!
Verleden
Beheersplan voor Waterland
Boeren op goed grondwater
Mineralenstromen en -verliezen op melkveebedrijven in relatie tot milieudoelstellingen en mineralenoverschot. Mede op verzoek van drinkwaterbedrijven bracht CLM de stikstof en fosfaatstromen in beeld en gaf de boeren een praktisch instrument in handen om gebruik en emissies te beperken en grondwater te beschermen. Deze aanpak is tot op de dag van vandaag bruikbaar om verliezen te beperken.
Milieumeetlat
De milieumeetlat is een uniek CLM instrument. Het biedt een overzicht van de milieubelasting van alle gewasbeschermingsmiddelen en maakt het mogelijk om middelen onderling te vergelijken. Daarmee helpt de milieumeetlat een teler waar mogelijk te kiezen voor de minst schadelijke gewasbeschermingsmaatregel. Het instrument wordt tot op de dag van vandaag toegepast door telers, in regio’s, in keurmerken en in Europese context. Milieubelasting van grond- en oppervlaktewater is onderdeel van de milieumeetlat. De berekeningen van de milieumeetlat worden in verschillende projecten toegepast, zoals bijvoorbeeld in bedrijfsadvies binnen Schoon Water, of om de te bepalen hoe duurzaam de melkveehouders van CONO en Ben & Jerry’s (ook in Vermont, USA) hun gras- en maïsland onderhouden. Het project loopt tot heden. Kijk voor meer informatie ook eens op de website: https://www.milieumeetlat.nl
Boeren met water - Verdrogingsbestrijding op agrarische bedrijven
Ook toen zag CLM al het risico van watertekort en kwam met voorstellen voor het terugdringen van verdroging door maatregelen op land- en tuinbouwbedrijven. Met ondersteuning van provincies zijn bedrijfsdoelen en indicatoren geformuleerd waarmee een agrariër aan de slag kon. Het rapport geeft 70 maatregelen waarmee op bedrijfsniveau aan het terugdringen van verdroging kan worden gewerkt. Ook is een milieustrategie uitgewerkt, waarmee pakketten van samenhangende maatregelen kunnen worden gekozen. Ten slotte zijn aanbevelingen gedaan voor een beleid dat agrariërs stimuleert om aan het terugdringen van verdroging te werken. In deze periode lanceerde CLM ook de beregeningsplanner: Alleen beregenen op maat, op het moment dat het echt nodig is. Deze planner was de voorloper van digitale systemen met sensoren zoals die nu worden toegepast.
Schoner slootwater - Minder emissie van bestrijdingsmiddelen door teeltmaatregelen en middelenkeuze
Door teeltmaatregelen en middelkeuze bleek een grote vermindering van de milieubelasting van water mogelijk. In deze studie rekende CLM in opdracht van het ministerie van LNV verschillende praktische maatregelpakketten door. Diverse maatregelen zijn in de jaren hierna toegepast in reductiebeleid van de overheden, eigen initiatieven van het landbouwbedrijfsleven en in bovenwettelijke marktcertificaten.
Schoon water - Een sloot vol leven
In dit project ontwikkelde CLM een simpel instrument waarmee de boeren zelf kunnen waarnemen welk waterleven in de sloot voorkomt, van modderkruiper tot schaatsenrijdertje. Ook boeren vinden het mooi dat rond hun bedrijf een sloot vol leven te vinden is.
Schoon Water
Schoon Water projecten zijn stimuleringsprojecten om het grond- en oppervlaktewater te beschermen. CLM neemt initiatief en werkt samen met provincies, waterschappen, drinkwaterbedrijven en belangenbehartigers van grondgebruikers zoals agrariërs, gemeenten of bedrijven(terreinen). En met collega-adviseurs van Delphy en Ecoconsult. Het doel is altijd om emissie van onkruidbestrijdings- en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlakte- en grondwater te verminderen: op weg naar schoon water. Hier werken we aan met alle gebruikers van middelen. En met succes: sinds de beginperiode van het programma (2000-2002) is in de gebieden de milieubelasting voor grondwater op percelen van deelnemende agrariërs gemiddeld met 65% gedaald tot onder de somnorm van 500. Voor landbouw buiten grondwaterbeschermingsgebieden: sinds de start van het Brabant breed programma (2012) is in de verbreding de milieubelasting voor oppervlaktewater met 73% gedaald tussen 2011 en 2018, en op hetzelfde niveau als in de GWBG. Voor grondwater is deze daling bij de verbredingsdeelnemers 37%. Unieke waterprojecten waarmee via samenwerking en praktische maatregelen succes wordt geboekt en die stevig bijdragen op weg naar het realiseren van de Europese KaderRichtlijnWater (KRW). Het project loopt van 2001 tot op heden. Kijk voor meer informatie ook eens op de externe website: https://www.schoon-water.nl
Instrumenten voor waterberging - Rapport over instrumenten en kostencompensatie in waterberginsgebieden
Na het millennium krijgt water vasthouden langzamerhand grond onder de voeten. Opdrachtgever en CLM zagen het belang van inrichten van waterbergingsgebieden in landbouwregio’s. Daadwerkelijk water bergen kost wel geld, want je kunt dan niet zaaien en oogsten. Duidelijkheid over kansen en compensatie is nodig en beschreven in deze publicatie.
Projectmanagement Nitraatbureau richtlijn
Het Actieplan Nitraatprojecten van ministerie LNV Actieplan behoorde tot het flankerende beleid van de Meststoffenwet met als resultaat het realiseren van de Minas-verliesnormen 2003 en de daarbij behorende emissieniveaus. Het Actieplan liep van 1999 tot 2004 met een budget van 68 miljoen euro en omvatte tientallen projecten gericht op 1) het ontwikkelen van kennis en hulpmiddelen (managementtools en voorlichtingsmiddelen) voor de praktijk, 2) het overdragen van kennis met behulp van voorlichtings- en demonstratieactiviteiten, en 3) het agrarisch ondernemers eigen laten maken van kennis ten behoeve van een efficiënt mineralenmanagement. CLM was in de laatste twee jaar van dit Actieplan verantwoordelijk voor de onderlinge afstemming van de projecten om een maximale impact te realiseren van alle verworven ervaring en kennis in de praktijk. Daarmee hebben agrariers de emissie van stikstof en fosfaat naar het oppervlakte en grondwater aanzienlijk kunnen verminderen. Het project liep in 2003 en 2004.
Implementatie Nitraatrichtlijn in Turkije
Begin deze eeuw had Turkije ambities om lid te worden van de Europese Unie. Belangrijke voorwaarden daarvoor waren het implementeren van Europese richtlijnen in de Turkse wet- en regelgeving. In opdracht van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken heeft CLM samen met Ameco, Alterra en Tauw, de Turkse ministeries van landbouw, water en milieu met kennis en ervaring ondersteund. Wetenschappelijke kennis en praktische ervaringen zijn uitgewisseld via workshops, congressen, cursussen en opleidingen aan overheidsmedewerkers van landelijke en regionale overheden. Het project is afgesloten met een concreet plan van aanpak voor de algehele implementatie van de Nitraatrichtlijn in de Turkse wetgeving. Het project liep van 2005 tot 2007.
Waterwijzer. Winst uit water. Verschenen voor de sectoren: Varkenshouderij, Akkerbouw en Melkveehouderij
Praktische brochures Waterwijzers gemaakt in opdracht van ‘Project Duurzame Watersystemen in het Benelux Middengebied’. In het Interreg-project werken elf Vlaamse en Nederlandse partners aan vermindering van droogte en wateroverlast en verbetering van waterkwaliteit.
Gebiedsontwikkeling Groot Wilnis - Vinkeveen
Provincie Utrecht had de ambitie een verbinding met natte natuur te realiseren tussen de Nieuwkoopse Plassen en de Vinkeveense plassen, als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. Deze ‘natte as’ zou het agrarisch gebied Groot Wilnis – Vinkeveen doorsnijden en daarmee grote impact hebben op tientallen melkveebedrijven in dit gebied. Een uitvoerig gebiedsproces van CLM samen met WING leidde in 2010 tot een Convenant tussen alle belanghebbende partijen. Sinds 2010 is CLM als gebiedsmakelaar, vertrouwenspersoon en kavelruilcoördinator betrokken bij de uitvoering van het Convenant. Resultaat van het gehele gebiedsproces is een duurzame natuurverbinding op grotere, duurzamere melkveebedrijven die zich inzetten voor schoon water en minder daling van de veenbodem. Het project loopt van 2007 tot op heden.
Bezemacties
Oude, schadelijke gewasbeschermingsmiddelen blijven soms jaren na verbod in de middelenkast aanwezig. Of soms in een kelder of op een zolder als verzekering. Dat is een te groot risico, ook voor het water. Daarom heeft CLM met provincies en waterschappen tussen 2008 en nu een scala aan succesvolle acties gehouden in Boskoop, Noord-Brabant (2x), Gelderland, Zeeland (2x), Limburg, Noord- en Zuid-Holland, Drenthe (2x), Flevoland, Utrecht en Friesland. Gemiddeld doet circa 20-30% van alle agrariërs in een gebied mee. Per deelnemer wordt er 20 à 30 kg restant opgehaald. De omvang van de acties varieert: van een specifieke actie met 96 boomtelers voor Treeport Zundert tot maar liefst 1250 deelnemers in Brabant. Tijdens de acties worden -in nauwe samenwerking met adviseurs van de handel- verschillende type middelen opgehaald, waaronder middelen die soms al lang niet meer zijn toegelaten. In Rijnland bleek een kwart (500 kg) van de ingeleverde middelen te bestaan uit stoffen die in het Nederlandse water de ecologische normen overschrijden. Het project loopt van 2008 tot op heden. Kijk voor meer informatie ook eens op de externe website: https://www.bezemdoordemiddelenkast.nl
Duurzaam terreinbeheer door Brabantse gemeenten
Op verzoek van de provincie Noord-Brabant heeft CLM in dit jaar het terreinbeheer door Brabantse gemeenten in beeld gebracht. In 2013 voerde 45% van de Brabantse gemeenten chemievrij beheer uit op verhardingen (en 9% gedeeltelijk), 82% in openbaar groen en 13% op sportvelden. De resultaten van het chemievrij beheer waren goed: de beeldkwaliteit was in de gemeenten ruim voldoende en de kosten liggen in dezelfde orde van grootte als de prijzen voor DOB beheer met inzet van chemie. Om de knelpunten rond bestrijdingsmiddelen voor drinkwaterwinning op te lossen besloot de provincie alle gemeenten in Brabant te stimuleren niet-chemisch beheer uit te voeren. Met succes, want vanaf 2016 is in heel Nederland de toepassing van bestrijdingsmiddelen verboden. Langzaam maar zeker verbetert sinds die tijd de kwaliteit van het oppervlaktewater voor drinkwaterwinning.
Opheffen erfemissies
Op erven van loonwerkers, akkerbouwers, bollentelers, fruittelers worden verschillende activiteiten uitgevoerd waarbij gewasbeschermingsmiddelen op het erf terecht kunnen komen. Denk aan het vullen van de spuit, het schoonmaken van de spuit, het stallen en schoonmaken van kisten en het ontsmetten of spoelen van gewassen. Als gewasbeschermingsmiddelen op het erf terecht komen, kunnen ze bij een regenbui de sloot in stromen. En dat is slecht nieuws voor de waterkwaliteit. Daarom heeft CLM, samen met provincies, waterschappen, KAVB, LTO en andere partijen verschillende projecten uitgevoerd waarin het verminderen van erfemissie centraal stond. In o.a. Flevoland, Friesland, Drenthe, Noord-Brabant, Noord-Holland en Zuid-Holland hebben we ondernemers begeleid bij het nemen van maatregelen om erfemissie te verminderen. Bijvoorbeeld door de aanleg van een wasplaats met zuiveringssysteem. Dit vergt een flinke investering (> €35.000). Met maatregelensubsidies proberen we ondernemers een financieel steuntje in de rug te geven. CLM adviseert niet alleen ondernemers, maar brengt waterschappen en omgevingsdiensten in contact met elkaar en met de ondernemers, zodat maatregelen die genomen worden aan de geldende en toekomstige regelgeving voldoen. Samen met Broos Water en de Toolbox Emissiebeperking heeft CLM de Erfemissiescans (erfemissiescan.nl) ontwikkeld, digitale tools waarmee ondernemers snel en eenvoudig kunnen zien of er emissie optreedt op hun erf. De Erfemissiecoach beantwoordt ieders vragen. Daarnaast heeft CLM factsheets en kennisboekjes geschreven. Het project loopt van 2016 tot op heden. Kijk voor meer informatie ook eens op de externe website: https://www.toolboxwater.nl/erfemissiecoach
Diergeneesmiddelen en waterkwaliteit
CLM voerde een verkennende studie uit naar het gebruik van diergeneesmiddelen in de veehouderij en potentiële gevolgen voor de waterkwaliteit. Logisch, want de aandacht voor toenemende aantreffen van geneesmiddelen in het water baart zorgen. Ook vanuit de veehouderij zijn mogelijkheden het gebruik te verminderen. Met antibiotica is daar door veehouders al een flinke stap gezet, mede onder impuls van de zorgen rond resistentie van antibiotica.
Klimaatadaptatie: leren van binnen- en buitenland
CLM heeft op verzoek van provincie Zeeland geanalyseerd hoe bedrijven van Zeeuwse telers beter bestand kunnen worden tegen de gevolgen van klimaatverandering. Hierbij is behalve naar goede voorbeelden uit Zeeland, ook gekeken naar goede voorbeelden uit Zuid-Europa. Telers kunnen maatregelen nemen tegen korte droogteperiodes van enkele weken, maar bij aanhoudende droogte is een grotere bron van irrigatiewater essentieel. De adviezen helpen overheid en landbouw de juiste maatregelen te nemen. Daarnaast is geïnventariseerd welke ziekten en plagen een probleem kunnen vormen als het Nederlandse klimaat verandert.
Beschikbare chemievrije en chemische methoden en technieken voor tuinonderhoud door particulieren
Dit CLM-onderzoek op verzoek van het ministerie van I & W was gericht op chemievrije methoden en technieken die particulieren tot hun beschikking hebben om hun (moes)tuin te beheren tegen onkruiden, ziekten en plagen. Het kan zonder chemie. Ook de burger kan bijdragen aan een betere waterkwaliteit door geen chemische middelen te gebruiken.